Zabytki Architektoniczne

I Liceum Ogólnokształcące w Rzeszowie jest jedną z najstarszych szkół średnich w Polsce. Budynek należy do zespołu popijarskiego, w skład którego wchodzą: I Liceum Ogólnokształcące, kościół pw. Świętego Krzyża i Muzeum Okręgowe.

Prace budowlane rozpoczęły się w 1644 r. Ich fundatorką była Zofia Pudencjana, księżna Dominikowa Ostrogska-Zasławska, starsza córka Mikołaja Spytki Ligęzy, ówczesnego właściciela Rzeszowa. Budynek przekazała na własność klasztorowi sióstr Bernardynek. Po śmierci Zofii Pudencjany jej spadkobierca, książę Jerzy Sebastian Lubomirski, w 1655 r. sprowadził ojców pijarów, którzy wprowadzili się do jeszcze nieukończonego budynku. Dopiero po naciskach J. S. Lubomirskiego, 20 marca 1658 r. została uprawomocniona zmiana testamentu i na mocy prawa pijarzy weszli w posiadanie kościoła oraz klasztoru.

Rzeszowskie Kolegium Pijarów było szkołą wyższego typu, gdzie oprócz szkoły elementarnej oraz średniej, prowadzono seminarium duchowne. Od samego początku starano się utrzymywać wysoki poziom nauczania oraz rygor. Prowadzono  nauczanie muzyczne, ale także nauki w ramach niższego studium teologicznego oraz studiów pedagogicznych.

Szkoła miała charakter powszechnej, przyjmowano do niej uczniów z różnych stanów i warstw społecznych – synów magnackich, szlacheckich, mieszczan oraz chłopów. Niezadowolony z tego faktu książę Jerzy Ignacy Lubomirski wydał w 1743 r. zakaz przyjmowania dzieci chłopskich, jednak dopiero zmiana języka wykładowego na niemiecki przyniosła oczekiwane efekty. Ponadto w późniejszych latach próbowano podnieść renomę placówki, wprowadzając m.in. wysokie czesne. W wyniku tych działań liczba uczniów drastycznie spadła.

W 1786 r. Austriacy zlikwidowali konwent, tworząc Cesarsko-Królewskie Rzeszowskie Gimnazjum, które mieściło się w pomieszczeniach popijarskich. Mimo zaborów uczniowie należeli do tajnych polskich organizacji spiskowych. Działania niepodległościowe były wielokrotnie podejmowane zarówno przez uczniów, jak i profesorów. Brali oni udział m.in. w Powstaniu Listopadowym, Rewolucji Krakowskiej 1846 r., Wiośnie Ludów oraz Powstaniu Styczniowym.

W 1849 r. Zarys Organizacyjny przekształcił szkołę w gimnazjum klasyczne, natomiast w latach 1932–1938 szkoła została przemianowana na I Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Konarskiego. W roku szkolnym 1948/1949 w miejsce czteroletniego gimnazjum i dwuletniego liceum wprowadzono czteroletnie liceum. W 1984 r. szkoła została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Lekcje w szkole zaczęły się 12 marca 1668 r., a uczniów od samego początku  kształcono w dwóch budynkach. Szkoła murowana była obiektem klasztornym przylegającym do prezbiterium kościoła, natomiast drugi – drewniany – budynek mieścił się po przeciwnej stronie ulicy. Uczyły się w nim najmłodsze, a zarazem najliczniejsze klasy. Jednak, ze względu na jego zły stan, został on rozebrany, a klasy przeniesiono do zachodniego skrzydła konwentu.

W 1702 r. podjęto się rozbudowy ówczesnych murów i podpisano kontrakt z architektem Tylmanem z Gameren na wzniesienie nowego budynku. Był on nie tylko autorem projektu, lecz także jego współfundatorem: przekazał połowę swoich dochodów na ten cel. W 1705 r. prace nad budynkiem dobiegały końca. Odpowiadał on szerokością i wysokością założeniom konwentu. Był jednopiętrowy, bez piwnic, z gzymsem kordonowym,  pasującym stylem do tego, który znajdował się na budynku klasztornym. Nad szkołą umieszczone zostało popiersie jej fundatora, czyli J. S. Lubomirskiego. Pomimo okazałości budynku w jego frontowej części wnętrza były tak naprawdę mało funkcjonalne. Każda z klas została pomalowana na biało, na ścianach znajdowały się wizerunki świętych i Matki Boskiej, usunięte w czasach zaboru. Pomieszczenia były za małe i najprawdopodobniej jedynie uczniowie wywodzący się z rodzin szlacheckich siedzieli w ławkach – reszta stała w tylnej części klasy.

W późniejszych latach nieremontowany budynek uległ znacznym zniszczeniom i uszkodzeniom do tego stopnia, że konieczne było wynajęcie pomieszczeń w prywatnych kamienicach. Remont został podjęty dopiero w 1834 r. Rozebrany został budynek tylmanowski. Sale powiększono i lepiej wyposażono, a sam obiekt poszerzono o cztery osie w kierunku północnym. Ujednolicona została również elewacja budynku szkolnego do poklasztornego. Odrestaurowany budynek oddano do użytku
22 października 1835 r.

Kolejne rozbudowy budynku wiązały się ze wzrostem liczby uczniów oraz przekształceniem gimnazjum z sześcioklasowego na ośmioklasowe. Na potrzeby szkoły wykupiono parcelę znajdującą się na wschód od dotychczasowych pomieszczeń szkolnych. Budynek został oddany do użytku w 1873 r. Dobudowana została m.in. trzykondygnacyjna klatka schodowa, tworząca dobre połączenie z górnymi kondygnacjami. Po wewnętrznej stronie klatki schodowej znalazły się dwa cokoły z posągami Euterpe i Kaliope, powstały nowe klasy, a w wyniku poszerzenia zachodniego skrzydła pojawiły się kolejne pomieszczenia. Reorganizacji został poddany niemal cały budynek, jednak starano się połączyć oryginalne elementy z nowo wybudowanymi w taki sposób, by nie wprowadzać niepotrzebnych zmian.

Zarówno na frontowych ścianach, jak i wewnątrz znajdują się pamiątkowe tablice upamiętniające wybitne postacie związane ze szkołą, m.in.: Ignacego Łukasiewicza, gen. Władysława Sikorskiego, Tadeusza Cieślę,  Stanisława Konarskiego czy Władysława Szafera.

W 1989 r. przed budynkiem szkoły zostało odsłonięte popiersie ks. Stanisława Konarskiego, którego imię szkoła nosi od 1923 r. W 1995 r. wmurowano tablicę pamięci poświęconą uczniom i nauczycielom walczącym w obronie Ojczyzny – „Signum Laudis Proffessoribus Et Discipulis Eius Scholae Defensoribus Patriae”.

Lista wybitnych absolwentów szkoły jest imponująca. Znaleźć na niej można postacie, które w różnych dziedzinach wpisały się w historię Polski.

Ignacy Łukasiewicz – wywodzący się z rodziny szlacheckiej, ze stron mieleckich. Z rodziną przybył do Rzeszowa w 1830 r. Nauki w popijarskim gimnazjum pobierał w latach 1832–1836, ukończył cztery klasy. Nauczył się tu m.in. łaciny i języka niemieckiego. Brał udział w organizacjach i zgromadzeniach niepodległościowych. Uzyskał dyplom magistra farmacji na Uniwersytecie Wiedeńskim. Po tym jak w  1853 r. udało mu się otrzymać naftę, zaczął szukać dla niej praktycznego zastosowania. W wyniku rekonstrukcji lampy oliwnej stworzył lampę naftową. Pierwsza uliczna lampa naftowa zapłonęła w Gorlicach. Do końca życia Łukasiewicz zajmował się rynkiem naftowym, otworzył m.in. pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej.

gen. Władysław Sikorski – jego rodzina wywodzi się z terenów podrzeszowskich. Sikorski uczęszczał do rzeszowskiego gimnazjum w latach 1893/1894 i 1895/1896. W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich, brał udział w Bitwie Warszawskiej w 1920 r. W trakcie II wojny światowej był premierem rządu RP na uchodźstwie i Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych.

Onufry Kopczyński – w Rzeszowie uczył się w popijarskiej szkole oraz podjął studia zakonne; uczeń ks. Stanisława Konarskiego. Pedagog, poeta, językoznawca. Jest autorem pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego, za który otrzymał złoty medal z rąk Stanisława Kostki Potockiego.

Józef Sebastian Pelczar – uczeń rzeszowskiego gimnazjum w latach 1851/52–1857/58, klas I–VI, absolwent gimnazjum przemyskiego. Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, ordynariusz przemyski. W 1894 r. założył w Krakowie Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego. Był biskupem pomocniczym w diecezji przemyskiej w 1899 r. oraz ordynariuszem diecezji przemyskiej w 1900 r. W 1923 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą „Polonia Restituta”. Został beatyfikowany 2 czerwca 1991 r. i kanonizowany 18 kwietnia 2003 r.

Od 1923 r. szkoła nosi imię Stanisława Konarskiego, który był reformatorem szkolnictwa, pisarzem politycznym, autorem m.in. dzieła „O skutecznym rad sposobie”, dramatopisarzem, poetą, autorem wielu rozpraw i prac edytorskich, m.in. „Ordynacji wizytacji apostolskich” zawierającej zarys etyki zawodowej nauczyciela. Pedagog nauczający w rzeszowskim kolegium w latach 1737–1738. Został wyróżniony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medalem Sapere auso: „Temu, który odważył się być mądrym”.

W listopadzie 1928 r., w 10. rocznicę odzyskania niepodległości, odbyły się uroczystości z udziałem absolwenta szkoły – gen. Władysława Sikorskiego. Na placu szkolnym został zasadzony przez niego dąb oraz ustawiono głaz z adnotacją. Niestety z uwagi na fakt, iż drzewo było sadzone na jesień, nie zakwitło i konieczne było posadzenie na wiosnę nowej sadzonki. Nie zrobił jednak tego gen. Władysław Sikorski, ale ówcześni pracownicy szkoły.

Szkoła należy do Towarzystwa Szkół Twórczych, Klubu Najstarszych Szkół w Polsce. Władze szkoły kładą nacisk na promocję i wsparcie swoich podopiecznych oraz byłych wychowanków, głównie w zakresie sztuki i nauki. Organizowane są Ogólnopolska Biesiada Poetycka dla młodzieży, Festiwal Teatrów Obcojęzycznych, Seminarium Chemiczne, Spotkania z Fizyką. Ponadto utrzymywany jest kontakt ze szkołami z zagranicy – m.in. z Austrii i Niemiec.