Zabytki Architektoniczne

Długoletni radny miejski w czasach galicyjskich, gorliwy obrońca autonomii rady, Włodzimierz Piliński, zamówił u młodego architekta Tadeusza Mateusza Tekielskiego projekt willi, która miała być wykorzystana do celów mieszkalnych. Willa nr 8 została wzniesiona w 1899 r. i była to pierwsza znana w rzeszowskich stronach budowla Tekielskiego. Ustawiona szczytowo w bezpośrednim sąsiedztwie parcelacji ogrodów zamkowych, nie była z żadnej strony zabudowana, a otoczona jedynie niewielkich rozmiarów ogrodem. Podobno Piliński namówił Tekielskiego, by dla towarzystwa wybudował w bezpośrednim sąsiedztwie własny dom – tak powstała sąsiednia Willa nr 10.

W XIX w. środowisko architektoniczne lansowało swobodny styl projektowania, nawiązujący do swojskości, historii i natury. Początkowo przejawiał się on w szwajcarskich kurortach, stopniowo docierając do Galicji, aż wreszcie wkroczył do miast, w postaci willi śródmiejskich. To właśnie śledzący ówczesne trendy Tadeusz Tekielski wprowadził je pod koniec XIX w. na ziemię rzeszowską, a pierwszym projektem tego typu była Willa nr 8. Ponadto przypuszcza się, że architekt inspirował się wiedeńskimi wzorami, jakie były wówczas wprowadzane przez firmę „Cottage”, która trudniła się budową niedrogich willi, o bogatym zdobieniu z obszernymi werandami wokół domu.

Budowla na rzucie zbliżona jest do prostokąta, lekko nieregularna, jednokondygnacyjna, częściowo podpiwniczona. Posiada boczne wejście, poddasze i murowaną werandę po stronie południowej z toskańskimi głowicami filarów. W dolnych partiach budynek był murowany cegłą i tynkowany. Górę budowli stanowi drewniano – murowana konstrukcja  – tzw. szachulce, czyli drewniane belki wpuszczone w czerwoną cegłę. W narożu ściany wschodniej umieszczona została  prostokątna tarcza z obramieniem rolwerkowym, a na niej ozdobny napis: „A.D. MDCCCXCIX”.

Malowniczy dach wyróżnia się skomplikowanym układem z dodatkowymi połaciami i daszkami, wsparty jest na wyrazistych, ozdobnych drewnianych zastrzałach, które odznaczają się kunsztowną robotą ciesielską. Dachowa dekoracja zakończona jest końcówkami oczepów pod trójkątnym zakończeniem dachu, na którym z listy utworzony został łuk. Na południowo-zachodnim narożu znajduje się czteroboczna wieżyczka, nakryta czapą.

We wnętrzach willi umieszczone zostały motywy neoklasycystyczne – kręcone, drewniane schody, zabezpieczone balustradą z tralkami. W pomieszczeniach parterowych znajdują się drzwi z płycinami wyłożonymi profilowanymi deskami. Ozdobione są one ornamentem stylizowanym na serca i cekiny, ten sam wzór widoczny jest na futrynach. Stropy zdobi neoklasycystyczna sztukateria. Podłoga posiada wzór przenikających się kwadratów, stanowiąc tym samym przykład sztuki nowoczesnej. W sali kominkowej znajduje się kominek wyłożony zabytkowymi kaflami.

Tadeusz Mateusz Tekielski – architekt i koncesjonowany budowniczy, urodzony w 1857 r., pobierał nauki w Szkole Przemysłowej w Krakowie. Do Rzeszowa przyjechał w 1895 r. Willa nr 8 była pierwszym budynkiem autorstwa Tadeusza Tekielskiego wzniesionym w Rzeszowie. Przypuszcza się, że wspólpracował on później przy nadbudowie kościoła farnego. Projekt Willi nr 8 oraz jego własnego domu, Willi nr 10, przypadły do gustu rzeszowianom. T. M. Tekielski najprawdopodobniej zaprojektował i nadzorował również budowę domu przy ul. Krakowskiej 4 i willi przy ul. Księdza Jałowego 31. Cechy jego architektury można odnaleźć w domu przy ul. Lwowskiej 8 oraz narożnych kamienicach przy ul. Zamkowej i Zygmuntowskiej czy  willi przy ul. Zofii Chrzanowskiej 10. Wraz z Teodorem Hoffmanem zaprojektował gmach Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń przy ul. Zamkowej 3. W 1910 r. nabył posesję przy ul. 3 Maja 32 i postawił tam kamienicę własnego projektu, która przez znawców uważana jest za życiowe dzieło architekta i najbardziej oryginalną kamienicę w Rzeszowie. W swoich projektach wyraźnie nawiązywał do twórczości Teodora Talowskiego uznanego na terenie Galicji architekta, działającego głównie w środowisku lwowskim i krakowskim. Na przestrzeni lat 1902–1912 Tekielski dokonał adaptacji szkiców projektowych i sporządził dokumentację kosztorysową gmachu Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Mielcu. Istnieją przesłanki świadczące o tym, że jeszcze przed śmiercią brał udział w odbudowie dworca kolejowego w Rzeszowie, który uległ spaleniu podczas I wojny światowej. Zmarł w 1917 r. na atak serca.

Wprowadzona w życie w 1885 r. ustawa budowlana w znacznym stopniu przyczyniła się do wyglądu Willi, zakazano wówczas bowiem wznoszenia domów drewnianych, dopuszczając jedynie tzw. szachulce, czyli szkieletowe drewniane ściany, wypełnione gliną lub innym materiałem. Zarządzenia państwowe nie dotyczyły „willi pięknej architektury i willi w ozdobnym stylu stawianych na letnie mieszkanie”. Powstałe przy alei Pod Kasztanami Wille nr 8 i 10 stanowią jedne z najbardziej efektownych budynków, w których podziwiać można owe szachulce.

Wille, ze względu na otaczające je ogrody-alpinarium, nazywane były „domami w ogrodzie”, jednak ta piękna przestrzeń natury została niemal całkowicie zlikwidowana w czasie remontu na początku lat 70. XX w.

Willa należy do Polskiego Radia Rzeszów, a użytkowana jest przez Urząd Miasta Rzeszowa (Biuro Rady Miasta Rzeszowa), na podstawie najmu. Obecny wygląd uzyskała w latach 1974–1976, kiedy to został przeprowadzony ogólny remont oraz adaptacja, których wykonawcą był Zakład Remontowo-Budowlany w Rzeszowie.