Teatr Maska
Teatr „Maska” to obecnie jedyny profesjonalny teatr lalek na Podkarpaciu. Powstał na bazie Teatru Lalki i Aktora „Kacperek”, działającego początkowo w Powiatowym Domu Kultury w Jarosławiu, którego założycielką była Izabella Melińska. Premiera pierwszego przedstawienia miała miejsce 6 stycznia 1953 r. Nieustannie rozrastający się zespół oraz duże zaangażowanie aktorów przyczyniły się do powołania komisji, której zadaniem była ocena, czy „Kacperek” ma predyspozycje do stania się teatrem wojewódzkim. W 1956 r. w wyniku upaństwowienia został przekształcony w teatr profesjonalny, a rok później przeniesiony do Rzeszowa. Zmiana ta stwarzała wiele możliwości, jednak Teatr nie posiadał własnej siedziby, a pracownicy, nie mając zapewnionych mieszkań pracowniczych, musieli dojeżdżać z Jarosławia. „Bezdomność” Teatru utrzymywała się przez następne 45 lat, jednak nie powstrzymało to pracowników „Maski” przed tworzeniem nowych spektakli, które wystawiane były dzięki działalności objazdowej. Dopiero w 2000 r. udało się przenieść Teatr do budynku przy ul. Mickiewicza 13, który powstał w wyniku zrekonstruowania dwóch kamienic nr 9 i 11, pochodzących z XVIII–XIX w.
Oprócz Teatru „Maska” od 22 marca 2011 r. po adaptacji zrealizowanej przy wsparciu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2013 w budynku mieści się również Muzeum Dobranocek Ze Zbiorów Wojciecha Jamy, które zostało powołane uchwałą Rady Miasta 29 stycznia 2008 r. Ponad rok później, dokładnie 22 marca 2009 r., Wojciech Jama przekazał 2500 eksponatów, które gromadził przez lata. Wtedy też nastąpiło oficjalne otwarcie Muzeum Dobranocek.
Początkowo Muzeum miało swoją siedzibę w zabytkowej kamienicy przy ul. Słowackiego, jednak rozbudowana kolekcja wymagała większego pomieszczenia i wraz z obchodami drugich urodzin Muzeum nastąpiło uroczyste otwarcie jego nowej siedziby przy ul. Mickiewicza 13. W tym samym dniu wypuszczony został lokalny dukat z wizerunkiem bohaterów najstarszej polskiej dobranocki – Jacka i Agatki.
Władze Teatru „Kacperek” walczyły o budynek niemal od samego początku swojego istnienia. Przez lata radzono sobie na różne sposoby, m.in. wynajmując budynek przy placu Zwycięstwa 2 czy scenę w Domu Kultury Kolejarza. Jednak żadne z tych rozwiązań nie pozwalało na funkcjonowanie Teatru w pełnym wymiarze, m.in. brakowało zaplecza pozwalającego na tworzenie nowych rekwizytów czy przeprowadzanie prób.
Dopiero za czasów dyrekcji Zbigniewa Umińskiego zrodził się pomysł adaptacji dwóch kamienic przy ulicy Mickiewicza. Powstał konsultowany z Alim Bunschem, scenografem i reżyserem, projekt sceny, sali widowiskowej oraz proporcje sceny względem widowni. Niestety prace stały w miejscu, aż do pozyskania praw na rzecz jednostki kierowanej wtedy przez Ryszarda Szetelę, do dwóch kamienic, a raczej pozostałości po nich, w narożu ulic Bożniczej i Mickiewicza.
W 1986 r. uzyskano pozwolenie na budowę, a w latach 1987–1988 zaczęto kopać fundamenty. Odkryto wtedy pozostałości po miejskich obwarowaniach. Proces budowy był niezwykle długi, głównie ze względu na brak funduszy i dopiero w 1990 r. możliwe było dokończenie prac budowlanych. Projekt budynku został stworzony przez architektów Tadeusza Karysia oraz Janusza Stremirskiego. W latach 1993–1994 oddano do użytku część budynku od strony ul. Kopernika, a jego ostateczny odbiór odbył się w 2000 r. za dyrekcji Macieja K. Tondery. Fronton siedziby instytucji stanowią eklektyczne elewacje kamienic nr 9 i 11, zachowane jako atrapy i wmontowane w nowy budynek. Sala widowiskowa mieści 250 miejsc, a sala kameralna 50 miejsc. Podziemne pomieszczenia zostały zaadaptowane pod ekspozycje Muzeum Dobranocek Ze Zbiorów W. Jamy, które funkcjonuje tu od 2011 r.
Izabella Melińska – urodzona w 1912 r., po raz pierwszy z lalkarstwem zetknęła się w obozie koncentracyjnym SS Wolfen Kreis Bieterfeld, gdzie nauczyła się szyć i naprawiać lalki. Po wyzwoleniu przyjechała do Katowic i podjęła pracę w Teatrze Lalek „Czar”, jednak ze względów politycznych została oddelegowana do Rzeszowa – mimo to postanowiła osiąść w Jarosławiu. To właśnie tutaj zawiązały się początki Teatru Lalki i Aktora „Kacperek”. I. Melińska została zapamiętana, jako osoba całkowicie oddana Teatrowi. Z wielkim zaangażowaniem uczyła aktorów dykcji, co uważała za podstawę pracy aktorskiej oraz odpowiedniego oddychania. Pracownicy Teatru później opowiadali anegdoty o sposobie prowadzenia przez nią zajęć. Z Teatrem „Maska” rozstała się w 1959 r., wystawiwszy swoje ostatnie przedstawienie pt. „Czarodziejska fujarka”.
Wojciech Jama – kolekcjoner i pasjonat sztuki, pomysłodawca i inicjator utworzenia Muzeum Dobranocek. Przez lata powiększał swoje prywatne zbiory związane ze światem dobranocki, zdobywając eksponaty na giełdach staroci oraz przez Internet. W latach 2008– 2010 był pracownikiem Muzeum. Za całokształt działań otrzymał od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego honorową odznakę. Obecnie pracuje nad powstaniem Muzeum Komiksu.
Od 2000 r. jedno z pomieszczeń Teatru zostało zaadaptowane na potrzeby Muzeum Lalek Teatralnych, gdzie znajduje się stała ekspozycja lalek oraz scenografii. W foyer utworzono galerię teatralną, w której prezentowanych jest dwanaście wystaw rocznie. Ponadto organizowane są spotkania edukacyjne, podczas których zwiedzający mają okazję poznać Teatr od podszewki, zaglądając na zaplecze czy rozmawiając z twórcami lalek, aktorami i reżyserami.
Dorobek Teatru „Maska” obejmuje ponad 250 premier, występy na arenie międzynarodowej, jak również udział w licznych konkursach i festiwalach. Teatr od początku swojej działalności kierował spektakle do najmłodszych. Został wyróżniony przez Ministra Kultury i Sztuki za twórczość dla dzieci i młodzieży, otrzymał także srebrny medal Gloria Artis za całokształt działalności przyznany przez Ministerstwo Kultury w 2006 r.
Kolekcja Muzeum Dobranocek zawiera przedmioty związane z dobranockami, a najstarsze z nich mają nawet 40 lat. Znajdują się tu oryginalne lalki z filmów kukiełkowych, pacynki, oryginalne maszynopisy, scenariusze, kadry. Oprócz tego znaleźć można przedmioty kolekcjonerskie – maskotki, zabawki, plakaty, książki, komiksy, czasopisma. Znajdują się tu również artykuły codziennego użytku – budziki, talerzyki, kubki, tacki itp. Ponadto prezentowane są wystawy czasowe, np. „Tajemniczy świat lalek”, oraz organizowane są warsztaty z twórcami animacji. W 2010 r. został wydany kalendarz Muzeum Dobranocek.
